Τοξικός καπνός, μολυσμένο χώμα και νερό ποταμών, καρβουνιασμένοι κορμοί δέντρων, φυσικά καταφύγια γεμάτα κρατήρες από εκρήξεις: Οι πληγές του πολέμου στην Ουκρανία είναι βαρύτατες, όχι μόνο σε ό,τι αφορά τον απολογισμό των νεκρών, τους «χειμάρρους» εκτοπισμένων και τις ζημιές σε κτήρια και αρχαιολογικούς θησαυρούς, αλλά και στο φυσικό περιβάλλον.
.
Σε εξέλιξη βρίσκεται έρευνα από Ουκρανούς επιστήμονες, οικολόγους, νομικούς και γραφειοκράτες ώστε να διασφαλιστεί πως αυτή θα είναι η πρώτη σύρραξη για την οποία θα υπάρξει πλήρης απολογισμός περιβαλλοντικών εγκλημάτων, με στόχο ο επιτιθέμενος να λογοδοτήσει αποδίδοντας οικονομικές αποζημιώσεις – με τις αξιώσεις προσώρας να ξεπερνούν τα 50 δισ. δολάρια.
Το υπουργείο Περιβάλλοντος έχει εγκαινιάσει τηλεφωνική γραμμή όπου οι πολίτες θα μπορούν να αναφέρουν περιπτώσεις «οικοκτονίας» (ecocide), με τις καταγγελίες έως τώρα να ανέρχονται σε 2.303. Το υπουργείο εκδίδει εβδομαδιαίες ενημερώσεις των απολογισμών.
Οπως εκτιμάται, τον τελευταίο χρόνο:
- Η Ουκρανία χρειάστηκε να εξουδετερώσει ή να προκαλέσει ελεγχόμενες εκρήξεις σε 320.104 εκρηκτικούς μηχανισμούς.
- 160 φυσικά καταφύγια, 16 υδρότοποι και δύο ντόπιες βιόσφαιρες βρίσκονται υπό την απειλή καταστροφής.
- «Μεγάλος» αριθμός ναρκών στη Μαύρη Θάλασσα απειλεί τις ακτοπλοϊκές μεταφορές και τη θαλάσσια ζωή.
- 600 είδη πανίδας και 880 είδη χλωρίδας απειλούνται με εξαφάνιση.
- Το ένα τρίτο της ουκρανικής γης είναι ακαλλιέργητη ή μη διαθέσιμη πλέον για αγροτική εκμετάλλευση.
- 230.000 τόνοι σκραπ μετάλλων από 3.000 κατεστραμμένα ρωσικά άρματα μάχης και άλλο στρατιωτικό εξοπλισμό βρίσκονται σκόρπια στη χώρα.
Συνολικά, οι απώλειες από τη ρύπανση του εδάφους, των υδάτων και του αέρα ανέρχονται σε 51,4 δισ. δολάρια, σύμφωνα με τον Ολεκσάντρ Σταβνίγτσουκ, υποδιευθυντή του Τμήματος Περιβαλλοντικού Ελέγχου.
Περιβαλλοντική προπαγάνδα
Οπως σχολιάζει ο Guardian, πρόκειται εν μέρει για κάποιο είδος αποτελεσματικής προπαγάνδας πολέμου.
Σε μια παγκόσμια συγκυρία έντονης κλιματικής ευαισθητοποίησης, η ουκρανική κυβέρνηση γνωρίζει πως μπορεί να κερδίσει την παγκόσμια κοινή γνώμη υπενθυμίζοντας τη δική της περιβαλλοντική υπευθυνότητα και υπογραμμίζοντας παράλληλα την αγριότητα του επιτιθέμενου και σε αυτό το πεδίο.
Ο Guardian σημειώνει πως «πρόκειται για μέρος μιας ευρύτερης και σύγχρονης μάχης που έχει στόχο την αξιοποίηση της επιστημονικής έρευνας, της τεχνολογίας των πληροφοριών, των στρατηγικών επικοινωνίας και των πρωτοποριακών νομικών μέσων».
Ο «πορτοκαλί παράγοντας» και η καύση πετρελαιοπηγών
Πρόκειται για τον πιο ενδελεχή απολογισμό περιβαλλοντικής καταστροφής σε καιρό πολέμου που έχει καταγραφεί ποτέ.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ, υπήρξε διεθνής κατακραυγή για τον λεγόμενο «Πορτοκαλί Παράγοντα», την κωδική ονομασία για την αποφυλλωτική ουσία που χρησιμοποίησε ο αμερικανικός στρατός για την απογύμνωση των δασών της χώρας.
Από την άλλη, στον πόλεμο του Κόλπου, η παγκόσμια προσοχή στράφηκε στην πυρπόληση των πετρελαιοπηγών και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που θα είχε κάτι τέτοιο.
Ωστόσο, τόσο σε αυτές τις περιπτώσεις όσο και σε προηγούμενες, η έρευνα και η καταγραφή της καταστροφής από ειδικούς, πανεπιστήμια και κυβέρνηση δεν ήταν ποτέ τόσο εμπεριστατωμένη και τόσο στοχευμένη.
Η Κατερίνα Πολιάνσκα είναι μια οικολόγος που ταξιδεύει στη χώρα συλλέγοντας δείγματα από κρατήρες βομβών και φωτογραφίες περιβαλλοντικών καταστροφών στα εθνικά πάρκα. Αυτό προϋποθέτει πως πρέπει να κινείται κοντά σε ζώνες πυρός και περιοχές που δεν έχουν ακόμη ελεγχθεί ή καθαριστεί από νάρκες. Οπως λέει, ωστόσο, η ίδια, ο κίνδυνος αξίζει τον κόπο.
«Πέρυσι, άρχισα να κάνω την έρευνά μου μέσω υπολογιστή μόνο με τη χρήση δορυφορικών εικόνων, όμως αποφάσισα πως έπρεπε να τα δω ιδίοις όμμασι. Ο πόλεμος δεν αφορά μόνο τις άμεσες επιπτώσεις, έχει να κάνει και με την καταστροφή της φύσης και του περιβάλλοντος», λέει.
Τα δείγματα που συλλέγει στέλνονται στο εργαστήριο όπου ελέγχονται για τοξικά χημικά, όπως ο λευκός φώσφορος. Αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη ώστε να αποφασιστεί ο τρόπος αποκατάστασης του εδάφους και προφανώς οι συστάσεις (ή μη) στους ντόπιους.
Οπως λέει η Κατερίνα, η χειρότερη ζημιά δεν είναι πάντα ορατή: «Δεν είναι μόνο η εκρηκτική ύλη, είναι το καύσιμο, τα θραύσματα, τα καλώδια… Ολα αυτά τα μικροσκοπικά κομμάτια μόλυνσης που έχουν τεράστια επίπτωση στη φύση. Δεν διανοείστε το μέγεθος των επιπτώσεων».
Δημιουργία δεδικασμένου
Νομικοί ακαδημαϊκοί και περιβαλλοντολόγοι φιλοδοξούν η Ουκρανία να ωθήσει το Διεθνές Δίκαιο ένα βήμα παραπέρα, προλειαίνοντας τον δρόμο για την αναγνώριση τού όρου «οικοκτονία» σε ό,τι αφορά εγκλήματα κατά της φύσης. Ο όρος, τον οποίο έκανε γνωστό η Πόλι Χίγκινς, Βρετανίδα δικηγόρος με ειδίκευση στο Περιβάλλον, δεν έχει οριστεί από το Διεθνές Δίκαιο, ωστόσο η Ουκρανία είναι μία από τις πολλές χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης που έχουν ψηφίσει νομοθεσία περί οικοκτονίας.
Μάλιστα, τον περασμένο Νοέμβριο, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι είχε διαμηνύσει στη σύνοδο των G20 πως η αναγνώριση του όρου οικοκτονία και η προστασία του περιβάλλοντος ήταν μεταξύ των 10 κομβικών σημείων της Ουκρανίας στην πρόταση για ειρήνευση.
Ηδη, ανεξάρτητες περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουν κινητοποιηθεί για τη συλλογή στοιχείων και την κατάρτιση «χάρτη περιβαλλοντικής καταστροφής» με τη χρήση δορυφορικών εικόνων.
Μεταξύ όσων έχουν καταγράψει είναι και οι επιθέσεις σε βιομηχανικά κέντρα όπως η Οδησσός, το Ντονέτσκ και η Λβιβ, που απελευθέρωσαν νέφη από βενζοπυρένιο, μονοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του αζώτου και άλλες τοξικές χημικές ουσίες. Επιπλέον, ο πόλεμος έχει πυροδοτήσει τεράστιες δασικές πυρκαγιές, οι οποίες, μόνο στην επαρχία του Λουγκάνσκ, έχουν αποτεφρώσει 17.000 εκτάρια δασικής γης.
Πηγή: Guardian
Πρόκειται για τον πιο ενδελεχή απολογισμό περιβαλλοντικής καταστροφής σε καιρό πολέμου που έχει καταγραφεί ποτέ.