Ο ρόλος της Τράπεζας της Ελλάδος στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής

Οι κεντρικές τράπεζες των χωρών μπορούν να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην προσπάθεια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθώς ο ρόλος τους στην οικονομία είναι να παρέχουν σταθερότητα, ασφάλεια, αξιοπιστία, αλλά και εποπτεία του χρηματοοικονομικού συστήματος.

Στην ζώνη του ευρώ ο ρόλος τους είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών και η κλιματική αλλαγή επιφέρει σοβαρό χρηματοοικονομικό κίνδυνο. 

Οι κεντρικές τράπεζες και οι εποπτικές αρχές παρακολουθούν τους πιθανούς κλιματικούς κινδύνους όχι μόνο για τις επιμέρους τράπεζες που βρίσκονται υπό την εποπτεία τους, αλλά και για το χρηματοπιστωτικό σύστημα συνολικά. 

Στο πλαίσο αυτό, η ΤτΕ επικεντρώνεται στην παρακολούθηση και την ανάλυση της έκθεσης των ελληνικών τραπεζών σε κινδύνους λόγω του κλίματος, καθώς και στις σχετικές πρακτικές διαχείρισης των κινδύνων που αυτές εφαρμόζουν.

Το 2020, η ΤτΕ ξεκίνησε τη χαρτογράφηση της έκθεσης των ελληνικών τραπεζών σε περιβαλλοντικούς κινδύνους και είχε συναντήσεις με ελληνικές συστημικές και μη συστημικές τράπεζες, με στόχο την ενημέρωσή τους για τις επερχόμενες εξελίξεις στο θεσμικό πλαίσιο, την κινητοποίησή τους για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών κινδύνων και την αξιολόγηση της ετοιμότητάς τους για τις επερχόμενες θεσμικές και εποπτικές απαιτήσεις. Τα αποτελέσματα των δράσεων αυτών θα χρησιμοποιηθούν στους επόμενους εποπτικούς διαλόγους, ενώ παράλληλα με την περαιτέρω πρόοδο προς την ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού και διεθνούς θεσμικού και εποπτικού πλαισίου για τα θέματα της βιώσιμης ανάπτυξης μέσα στο 2021, η ΤτΕ προγραμματίζει και
άλλες δράσεις.

Η ΤτΕ ήταν η πρώτη κεντρική τράπεζα που στήριξε και συνεχίζει να προωθεί μέσα από τις δράσεις της τις Αρχές Υπεύθυνης Τραπεζικής (ΑΥΤ) της Χρηματοοικονομικής Πρωτοβουλίας του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UN Environment Program – Finance Initiative, UNEP-FI). Ως εθνική κεντρική τράπεζα, η ΤτΕ προτρέπει ένθερμα τις τράπεζες να θέσουν φιλόδοξους στόχους σε σχέση με το κλίμα. «Οι ΑΥΤ, ως μέρος ενός γενικότερου οδικού χάρτη προς τη βιώσιμη ανάπτυξη, υποστηρίζουν και επιταχύνουν τις βαθιές αλλαγές που είναι αναγκαίες για την επίτευξη ευημερίας για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές» (Stournaras 2019).

Ειδικότερα, καθώς ο τραπεζικός τομέας μπορεί να κατευθύνει κεφάλαια σε δράσεις που αποφέρουν θετικά αποτελέσματα για το περιβάλλον, οι ΑΥΤ επιδιώκουν να καθορίσουν τον ρόλο και τις ευθύνες των τραπεζών στη διαμόρφωση ενός βιώσιμου μέλλοντος. Όσες τράπεζες τις προσυπογράφουν δεσμεύονται να ευθυγραμμίσουν την επιχειρηματική τους στρατηγική με τις επιδιώξεις της παγκόσμιας κοινότητας (όπως παρουσιάζονται στους
17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ70 και τη Συμφωνία του Παρισιού).

Οι ΑΥΤ θέτουν παγκόσμιους όρους αειφορίας, αποσκοπώντας στη δημιουργία ωφέλειας τόσο για τις τράπεζες όσο και για την κοινωνία, προσδιορίζοντας κριτήρια βιωσιμότητας μέσα από μια ολιστική αξιολόγηση των κινδύνων και των ευκαιριών που πηγάζουν από τις δραστηριότητες των τραπεζών.

Παράλληλα, ενθαρρύνουν τις τράπεζες να υπολογίζουν και να δημοσιοποιούν τον αντίκτυπο (θετικό ή αρνητικό) που έχουν για την κοινωνία και το περιβάλλον τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που προσφέρουν. 

Οι ελληνικές τράπεζες αυξάνουν συνεχώς τις προσπάθειές τους για να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής μέσω της συμμετοχής τους σε διεθνή φόρουμ και οργανισμούς και της υιοθέτησης παγκόσμιων αρχών (όπως οι ΑΥΤ) και προτύπων όπως τα διεθνή πρότυπα για τις ετήσιες δημοσιεύσεις τους σχετικά με την εταιρική και κοινωνική ευθύνη (Global Reporting Initiative (GRI) Standards). Τέλος, ενσωματώνουν όλο και περισσότερο τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που σχετίζονται με το κλίμα στις επιχειρηματικές τους στρατηγικές και τις πρακτικές διαχείρισης κινδύνων.

Επιπλέον, ακολουθώντας την τάση που σημειώνεται στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι ελληνικές τράπεζες προχώρησαν ήδη από τα τέλη του 2020 σε εκδόσεις πράσινων ομολόγων. 

Τα "πράσινα ομόλογα" είναι χρεόγραφα των οποίων τα έσοδα χρηματοδοτούν επενδυτικά σχέδια με ευρύτερο κλιματικό και περιβαλλοντικό όφελος. 

Η χρηματοδότηση επενδύσεων μέσω τέτοιων ομολόγων έχει αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια και η παγκόσμια αγορά πράσινων ομολόγων και πράσινων δανείων το 2020 άγγιξε σχεδόν τα 300 δισεκατομμύρια δολάρια. 

Το Ευρωσύστημα αγοράζει πράσινα ομόλογα από διάφορους αποδεκτούς εκδότες σε ποσοστό ανάλογο του μεριδίου των ομολόγων αυτών επί του συνόλου των επιλέξιμων για αγορές τίτλων, ακολουθώντας δηλαδή την αρχή της ουδετερότητας της αγοράς. 

Οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να ενσωματώσουν στρατηγικές που λαμβάνουν υπόψη τους την κλιματική αλλαγή όχι μόνο στη διαχείριση του χαρτοφυλακίου νομισματικής πολιτικής, αλλά και στη διαχείριση του δικού τους χαρτοφυλακίου επενδύσεων

Η εφαρμογή βιώσιμων και υπεύθυνων αρχών στη διαχείριση των επενδυτικών χαρτοφυλακίων των κεντρικών τραπεζών έχει στόχο τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, μπορεί να συμβάλει στη μίμηση αυτής της προσέγγισης και από άλλους επενδυτές, και αποδυναμώνει τους κινδύνους φήμης που θα συνεπαγόταν μια πιθανή αποφυγή συμπερίληψης περιβαλλοντικών παραμέτρων στα συγκεκριμένα χαρτοφυλάκια.

Η πρακτική αυτή αποτελεί σημαντικό βήμα για την αύξηση του μεριδίου των «πράσινων ομολόγων» στο χαρτοφυλάκιο των κεντρικών τραπεζών, ενώ η αξιολόγηση των τίτλων βάσει των επιπτώσεων που έχει η δραστηριότητά των εκδοτών τους στην κλιματική αλλαγή (π.χ. εκπομπές CO2) μπορεί επίσης να μειώσει την ελκυστικότητα ομολόγων που σχετίζονται με δραστηριότητες επιβαρυντικές πρός το περιβάλλον. 

Οι δράσεις της ΤτΕ

Η Τράπεζα της Ελλάδος είναι μία από τις πρώτες κεντρικές τράπεζες που ασχολήθηκαν με την κλιματική αλλαγή και τη βιωσιμότητα αναλαμβάνοντας μία σειρα από δράσεις.

Η διαδρομή της ξεκίνησε το 2009, όταν συγκρότησε τη διεπιστημονική Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ), που απαρτίζεται από διακεκριμένους επιστήμονες με ποικίλα γνωστικά αντικείμενα. Η ΕΜΕΚΑ ασχολείται με τη μελέτη των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, εκπονώντας έρευνες στα οικονομικά της κλιματικής αλλαγής και σε ένα ευρύ φάσμα τομέων και υλοποιώντας ποικίλες δράσεις για τη διάδοση των αποτελεσμάτων της έρευνας.

Τα τελευταία 12 χρόνια η Τράπεζα της Ελλάδος πέτυχε μια σειρά από ορόσημα σε θέματα κλιματικής αλλαγής και περιβάλλοντος. Μεταξύ άλλων:

• Δημοσίευσε εμβληματικές εκθέσεις και αναλύσεις, όπως “Οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα”  (2011), “Ελληνικός τουρισμός και κλιματική αλλαγή: πολιτικές προσαρμογής και νέα στρατηγική ανάπτυξης” (2014), “The Economics of Climate Change”  (2018).
• Υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με το Υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος και την Ακαδημία Αθηνών, βάσει του οποίου παρέχει συμβουλές και συμβάλλει στο σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων προσαρμογής. Σε αυτό το πλαίσιο, συνέταξε το Σχέδιο Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (2015) και συμμετέχει στο πρόγραμμα Life IP - AdaptInGR (2019-2026).
• Είναι η πρώτη κεντρική τράπεζα που προσυπέγραψε τις αρχές υπεύθυνης τραπεζικής της πρωτοβουλίας UNEP FI του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (2019)
• Είναι μέλος του Δικτύου NGFS (από το 2019).
• Προχώρησε στη σύσταση του Κέντρου Κλιματικής Αλλαγής και Βιωσιμότητας, με κύρια αποστολή το συντονισμό των δράσεων της Τράπεζας αναφορικά με το κλίμα και τη βιωσιμότητα (2021).
• Συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού σε θέματα κλιματικής αλλαγής, υλοποιώντας ποικίλες πρωτοβουλίες. Το Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος θα εγκαινιάσει προσεχώς την έκθεση “Οικονομία και Κλίμα: Handle with care”, που περιγράφει το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, τις οικονομικές του επιπτώσεις, τη σημασία του για τις κεντρικές τράπεζες και τρόπους αντιμετώπισής του.

Οι δεσμεύσεις της Τράπεζας της Ελλάδος απέναντι στην κλιματική αλλαγή

Η Τράπεζα της Ελλάδος έχει δεσμευτεί να προβεί στις ακόλουθες ενέργειες τα προσεχή έτη:

• Να διαμορφώσει και να εφαρμόζει σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση ζητημάτων κλιματικής αλλαγής και βιωσιμότητας στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της.
• Να συνεχίσει τη συνεργασία της με χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, εποπτικές αρχές και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη με σκοπό την καλύτερη κατανόηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, τη διευκόλυνση της μετάβασης σε μια οικονομία ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα και την ενίσχυση του συντονισμού και της συνοχής των διεθνών πολιτικών.
• Να αξιοποιήσει τις συστάσεις, τις βέλτιστες πρακτικές, τους οδηγούς και το εκπαιδευτικό υλικό του NGFS κατά την υλοποίηση του σχεδίου δράσης, καθώς και να αναπτύξει εντός του οργανισμού της την αναγκαία γνωστική υποδομή, εξειδίκευση και εμπειρία σχετικά με τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους.
• Να διεξάγει θεωρητική και εμπειρική έρευνα και να παρέχει στατιστικά στοιχεία για θέματα κλίματος και περιβάλλοντος, σε συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη.
• Να αξιολογεί το βαθμό έκθεσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε κλιματικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους, προσδιορίζοντας τους διαύλους μετάδοσής τους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, καθώς και αναλύοντας τις επιπτώσεις διαφορετικών σεναρίων.
• Να διερευνά πιθανούς τρόπους ώστε τα αποτελέσματα των μελετών και των αναλύσεων, καθώς και τα διαθέσιμα εργαλεία και οι μεθοδολογίες, να ενσωματώνονται στα υποδείγματα μακροοικονομικών προβλέψεων, στις διαδικασίες παρακολούθησης της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και στις εποπτικές πρακτικές.
• Να εφαρμόζει αρχές βιώσιμων και υπεύθυνων επενδύσεων στη διαχείριση των χαρτοφυλακίων της που δεν σχετίζονται με τη νομισματική πολιτική και, ευθυγραμμιζόμενη με την κοινή στάση του Ευρωσυστήματος,[7] να ξεκινήσει εντός της επόμενης διετίας τη δημοσιοποίηση στοιχείων, σε ετήσια βάση, σχετικά με το κλιματικό αποτύπωμα των μη συνδεόμενων με τη νομισματική πολιτική χαρτοφυλακίων της.
• Να σχεδιάσει και να υλοποιήσει, σε επίπεδο οργανισμού, ένα πρόγραμμα μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των εργασιών της, εφαρμόζοντας συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης και αρχές της κυκλικής οικονομίας στη διαχείριση πόρων.

Δράσεις για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της ΤτΕ

Πέρα από τις δεμμεύσεις της για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η ΤτΕ έχει εκπονήσει ένα πρόγραμμα, το «BoGReen» (Bank of Green), το οποίο περιλαμβάνει πλήθος δράσεων για τον περιορισμό του περιβαλλοντικού αποτυπώματος τόσο του Ιδρύματος Εκτυπώσεως Τραπεζογραμματίων και Αξιών (ΙΕΤΑ) όσο και της υπόλοιπης Τράπεζας. Ενδεικτικά αναφέρονται: 

1. Η εφαρμογή αρχών σχεδιασμού κτηρίων υψηλής αρχιτεκτονικής ποιότητας, με βιοκλιματικούς όρους, στα νέα της κτήρια,
2. Ο εκσυγχρονισμός των παλαιών κτηρίων με τη σταδιακή αντικατάσταση όλων των ενεργειακά μη αποδοτικών παλαιών κουφωμάτων
3. Ο περιορισμός της άσκοπης χρήσης υλικών και εξοπλισμού και η αντικατάστασή τους με άλλα φιλικά προς το περιβάλλον,
4. Η σταδιακή απαλλαγή από ενεργοβόρους καυστήρες και η χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, 
5. Η λελογισμένη κατανάλωση νερού και η χρήση υδάτων από γεωτρήσεις,
6. Η σταδιακή μείωση των αντιτύπων των τακτικών εκδόσεών της,
7. Η ελαχιστοποίηση των απορριμμάτων και η βελτιστοποίηση της διαχείρισής τους,
8. Η ενεργειακή αξιοποίηση των κατεστραμμένων τραπεζογραμματίων,
9. Η εισαγωγή πράσινων κριτηρίων στις προμήθειες της ΤτΕ.