Ιχθυοκαλλιέργειες: Πόσο βιώσιμες είναι τελικά;

Ένα οδοιπορικό στον Πόρο ήταν αρκετό για να μας φέρει μπροστά σε ένα δίλημμα: είναι οι ιχθυοκαλλιέργειες βιώσιμες τόσο για το περιβάλλον όσο και για την οικονομία ενός τόπου;

Σήμερα λειτουργούν στη χώρα μας 1.097 υδατοκαλλιέργειες, από τις οποίες το 85% βρίσκονται σε θαλάσσια ύδατα (911 μονάδες για παραγωγή ψαριών και μυδιών), 8% σε εσωτερικά ύδατα (χερσαίες εγκαταστάσεις), 7% σε υφάλμυρα νερά (λιμνοθάλασσες) και + 29 ιχθυογεννητικοί σταθμοί. Η χώρα μας είναι από τις πρώτες στην Ευρώπη σε αξία και όγκο παραγωγής υδατοκαλλιέργειας, με τις πωλήσεις ψαριών ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας να ανέρχονται σε 137.000 τόνους, το 2022, συνολικής αξίας μεγαλύτερης των 740 εκατομμυρίων ευρώ.

Το πρόβλημα

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, οι ιχθυοκαλλιέργειες πρόκειται να επεκταθούν από 9.800 στρέμματα που είναι σήμερα σε 240.000 σε όλη την Ελλάδα. Οι 8 μεγαλύτερες περιοχές επέκτασης (σε περιοχές του Ιονίου πελάγους, του Αμβρακικού, Κορινθιακού, Αργολικού, Σαρωνικού, βόρειου και νότιου Ευβοϊκού και Θερμαϊκού κόλπου, καθώς και σε περιοχές του βορείου και νοτίου Αιγαίου) θα έχουν η καθεμία  ξεχωριστά 2-3 φορές μεγαλύτερη έκταση ιχθυοκαλλιεργειών από αυτήν που υπάρχει σήμερα σε όλη την Ελλάδα.

Η αλόγιστη αυτή ανάπτυξη της βιομηχανίας υδατοκαλλιεργειών εγείρει μία σειρά από προβλήματα που απειλούν τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος αλλά και της οικονομίας των περιοχών όπου αυτή δραστηριοποιείται. Το πρόβλημα είναι από τη μία η καταστροφή του περιβάλλοντος,  και από την άλλη οι επιπτώσεις στις τοπικές οικονομίες.

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις

Πιο συγκεκριμένα, στις περιοχές οπού εκτείνονται ιχθυοκαλλιέργειες έχει παρατηρηθεί αλλοίωση του βυθού, με σοβαρές επιπτώσεις ιδιαίτερα σε σημεία που υπάρχουν λιβάδια Ποσειδωνίας. Σύμφωνα με στελέχη του μη Κερδοσκοπικού Φορέα «Καθετή» που δραστηριοποιείται στον Πόρο, χάρτες και δορυφορικές εικόνες δείχνουν ιχθυοκαλλιέργειες σε κρίσιμα σημεία, όπως λιβάδια Ποσειδωνίας. Επίσης, τα πλαστικά απόβλητα και τα απόβλητα πολυστυρενίου από τις ιχθυοκαλλιέργειες υπερβαίνουν εκείνα από την εμπορική αλιεία, κάτι που πρόκειται να ενταθεί με την επέκταση.

Η οργάνωση Ozon έχει κάνει εκτεταμένη ανάλυση της ρύπανσης από τα ιχθυοτροφεία και έχει διαπιστώσει ότι η μεγαλύτερη ρύπανση από φελιζόλ προέρχεται από τα ιχθυοτροφεία και όχι από την εμπορική αλιεία. Προφανώς, η ρύπανση θα πολλαπλασιαστεί ανησυχητικά με την αύξηση του αριθμού των ιχθυοτροφείων.

«Η ύπαρξη της ιχθυοκαλλιέργειας στα ανοιχτά νερά όχι μόνο τα μολύνει, αλλά απαιτεί και μεγάλες ποσότητες χημικών και αντιβιοτικών για τη θεραπεία και την πρόληψη των ασθενειών που πλήττουν τακτικά τα ψάρια, τα οποία διατηρούνται σε αυτούς τους αφύσικα στενούς χώρους» αναφέρει η Εύα Δουζίνα, Πρόεδρος του ιδρύματος Rauch και ιδρύτρια του μη Κερδοσκοπικού Φορέα «Καθετή».

Άλλο ένα σοβαρό ζήτημα, είναι η τροφή. Αναλυτικότερα, η ποσότητα τροφής που χρειάζεται για την σίτιση των ψαριών ιχθυοτροφείου είναι τόσο μεγάλη, όπου η αναλογία είναι περίπου 1,5 άγριο ψάρι προς 1 ψάρι ιχθυοτροφείου. «Οι ιχθυοκαλλιέργειες δεν μπορούν να είναι βιώσιμες λόγω της τροφής που χρειάζονται από άγρια ψάρια. Ακόμη και η Ελληνική Οργάνωση Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας (ΕΛΟΠΥ) παραδέχεται ανοιχτά ότι χρησιμοποιεί 1,2 κιλά άγριων ψαριών για την παραγωγή 1 κιλού ψαριών εκτροφής. Αυτό το γεγονός αναιρεί από μόνο του κάθε επιχείρημα ότι τα ψάρια εκτρέφονται για την παραγωγή πρωτεϊνών για να θρέψουμε τον κόσμο, ειδικά όταν τα άγρια ψάρια προέρχονται από τα πιο επισιτιστικά ανασφαλή έθνη στον κόσμο» σημειώνει η κα Δουζίνα.  Αυτό σημαίνει ότι για 131.000 τόνους εκτρεφόμενων ψαριών απαιτούνται 157.200 τόνοι άγριων ψαριών για να παραχθούν. Δεδομένου ότι το 85% του κόστους των ιχθυοκαλλιεργειών εξαρτάται από τις τιμές των ζωοτροφών και ότι οι πηγές των άγριων ψαριών εξαντλούνται με ταχείς ρυθμούς, όπως αναφέρουν οι Financial Times και η Feedback Global και στο ντοκιμαντέρ “Until the End of the World”, το κόστος αυτό είναι βέβαιο ότι θα αυξηθεί περαιτέρω, επηρεάζοντας ακόμα περισσότερο την οικονομικά επιβαρυμένη βιομηχανία ιχθυοκαλλιέργειας στην Ελλάδα.

Οικονομικές επιπτώσεις

Εκτός από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, υπάρχουν και επιπτώσεις στις τοπικές οικονομίες, καθώς ειδικά σε μέρη που στηρίζονται στον τουρισμό, η δραστηριότητα ιχθυοκαλλιεργειών δημιουργεί μεγάλα προβλήματα, καθώς η συνύπαρξη αυτών των δύο δεν είναι εφικτή. Σύμφωνα με έρευνα της Κάπα Research, το 42% των Ελλήνων, που ερωτήθηκαν δήλωσε ότι δεν θα επέλεγε να κάνει διακοπές σε μέρος με ιχθυοτροφεία. Αυτό μεταφράζεται πρακτικά σε απώλεια θέσεων εργασίας, πλήττοντας την καρδιά των τοπικών τομέων της αλιείας και του τουρισμού. «Οι ιχθυοκαλλιέργειες αποτελούν θανατική καταδίκη για τις οικονομικές προοπτικές μιας κοινότητας. Δημιουργούν μια εξάρτηση από την περιβαλλοντική αυτοκαταστροφή της κοινότητας και αποτρέπουν την επένδυση σε άλλες, πιο βιώσιμες βιομηχανίες, όπως ο οικοτουρισμός. Αποτελούν περαιτέρω απειλή για μια μικρή χώρα, της οποίας η ταυτότητα και η μεγαλύτερη ροή εσόδων, ο τουρισμός, εξαρτώνται από το να έχει υγιείς γαλάζιες θάλασσες», πρόσθεσε η κα Δουζίνα.

Ελλιπείς ΜΠΕ

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο μη κερδοσκοπικός φορέα «Καθετή», μετά από εκτενή έρευνα που πραγματοποίησε στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που έχουν καταθέσει οι εταιρείες που έχουν λάβει άδεια για την λειτουργία ιχθυοκαλλιεργειών παρατήρησαν ότι έχουν σοβαρές ελλείψεις. Πιο συγκεκριμένα, στην ανάλυση κάθε ΜΠΕ αξιολογήθηκαν 35 στοιχεία που θεωρούνται τυποποιημένα στον κλάδο. Κάθε στοιχείο εκτιμήθηκε ότι:

• Καλύφθηκε πλήρως (ή με κάποια μικρή αδυναμία)
• Καλύφθηκε ανεπαρκώς (σημαντική αδυναμία)
• Δεν καλύφθηκε καθόλου ή σχεδόν καθόλου (κρίσιμη αδυναμία)

Η έκθεση βρήκε απογοητευτικά χαμηλό επίπεδο στοιχείων που καλύφθηκαν επαρκώς.

Τα μέλη της Καθετής μετά την έρευνα που πραγματοποίησαν, προτείνουν ότι οι ΜΠΕ χρειάζεται να επικαιροποιηθούν με τρέχοντα δεδομένα, διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη και σωστές αναλύσεις, με διαφανή αποτελέσματα και ζητούν να μην επεκταθούν οι ιχθυοκαλλιέργειες σε όλες αυτές τις θέσεις ή σε άλλες όπου οι ΜΠΕ είναι παρόμοια ελλιπείς με βάση τον αριθμό των στοιχείων που δεν διερευνήθηκαν επαρκώς.

Παράλληλα ζητούν από την ελληνική κυβέρνηση να ενισχύσει τις απαιτήσεις και την αυστηρότητα των ελέγχων των ΜΠΕ έτσι ώστε να είναι πιο αξιόπιστα έγγραφα, που θα εξυπηρετούν το σκοπό τους: να προστατεύουν το περιβάλλον μας και να επιτρέπουν στις κοινότητες να συμμετέχουν ενεργά στη διαχείριση των δημόσιων πόρων.

Κραυγή αγωνίας από τους κατοίκους του Πόρου

Η τοπική κοινωνία στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα και λέει: «Όχι ιχθυοτροφεία στον Πόρο!». Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε πέρυσι με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Rauch σε συνεργασία με την «Καθετή», το 87% των κατοίκων του Πόρου και των Μεθάνων διαφωνεί με τα κυβερνητικά σχέδια επέκτασης των θαλάσσιων και χερσαίων εκτάσεων που χρησιμοποιούνται για τις ιχθυοκαλλιέργειες στην περιοχή.

«Οι υδατοκαλλιέργειες είναι μια παλιά υπόθεση στην κοινωνία μας. Ξεκίνησαν ως επιδοτούμενες μικρές επιχειρήσεις από Πόριωτες. Στη συνέχεια όμως άλλαξαν εικόνα και δημιούργησαν μεγάλες προβλήματα και επιπτώσεις στο νήσι. Εμείς οι ντόπιοι στο 87% βάσει δημοσκόπησης δεν είμαστε υπέρ, δεν έχουμε ερωτηθεί ποτέ για την ανάπτυξη αυτής της βιομηχανίας» υπογραμμίζει ο Δήμαρχος Πόρου, Γιώργος Κουντουζής. 

Σήμερα στο νησί λειτουργούν 95 στρέμματα υχθιοκαλλιέργειων ενώ ο σχεδιασμός του κράτους είναι να 24πλασιαστούν το επόμενο διάστημα, δηλαδή να φτάσουν τα 2.700 στρέμματα, πράγμα που σημαίνει ότι 25% της ακτογραμμής του Πόρου θα καλυφθεί από ιχθυοκαλλιέργειες. Αυτό θα έχει άμεση επίπτωση στο τουριστικό προϊόν του νησιού άρα και στην οικονομία του τόπου.

Σύμφωνα με τον Φορέα «Καθετή», χώρες όπως η Αργεντινή, αλλά και περιοχές όπως η Πολιτεία της Ουάσιγκτον στις ΗΠΑ και οι Νήσοι Φώκλαντ έχουν απαγορεύσει τις βιομηχανικές ιχθυοκαλλιέργειες με ανοιχτά δίχτυα στη θάλασσα. Άλλες, όπως η Νορβηγία, η Ισλανδία και η Δανία, μεταφέρουν νέες ιχθυοκαλλιέργειες σε πλήρως κλειστές, εδαφικές εγκαταστάσεις.