Υπάρχει ένα νησάκι στα Δωδεκάνησα που θα έπρεπε να «βαφτεί» στον χάρτη πράσινο, κι αυτό γιατί εδώ και τρία χρόνια έχει καταφέρει τον πλήρη μηδενισμό των απορριμμάτων. Ο λόγος για την Τήλο, το νησί βορειοδυτικά της Ρόδου, με λιγότερους από 1.000 κατοίκους, στο οποίο η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, σε συνεργασία με την ελληνική εταιρεία παροχής λύσεων κυκλικής οικονομίας Polygreen, εκπόνησαν ένα φιλόδοξο σχέδιο ανακύκλωσης και βιωσιμότητας, αλλάζοντας καθοριστικά την ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος.
Όλα αυτά τη στιγμή που τα νησιά αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα σχετικά με τoυς ΧΥΤΑ, ενώ ορισμένα από αυτά επιβαρύνονται με αποστολή του συνόλου των απορριμμάτων για ταφή σε άλλους τόπους, γεγονός που τους στερεί και σε αυτονομία, αλλά και σε θέσεις εργασίας για τους ντόπιους.
Στην Τήλο, αντίθετα, η συμμετοχή του πολίτη και η συνεργασία ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος του εγχειρήματος. Μην φανταστείτε ένα τοπίο στο οποίο υπάρχουν ογκώδεις χρωματιστοί κάδοι. «Και πώς γίνεται ανακύκλωση χωρίς κάδους;» θα πείσμωνε και ο πλέον καλόπιστος ακροατής. Το σχέδιο της Περιφέρειας είναι απλό: το σύνολο του πληθυσμού χωρίστηκε σε δύο μεγάλες κατηγορίες «οικιακοί καταναλωτές» και «επιχειρήσεις». Στις δύο αυτές ομάδες, μοιράστηκαν από την ομάδα του Just Go Zero Tilos τρεις διαφορετικές σακούλες για τα απορρίμματά τους. Το πρώτο στοιχείο λοιπόν είναι ότι ο πολίτης δεν πάει να πετάξει τα σκουπίδια, αλλά ουσιαστικά διαχωρίζει in-house τα σκουπίδια και έρχεται η ομάδα ανακύκλωσης καθημερινά να τα συλλέξει, αντιστρέφοντας την συνήθη τάξη πραγμάτων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η κατηγοριοποίηση στις τρεις αυτές σακούλες. Η μία αφορά τα οργανικά απορρίμματα, τα οποία μετά τη συλλογή καταλήγουν σε φούρνους, επεξεργάζονται με χώμα μεταποιούνται σε λίπασμα και επιστρέφουν στον πολίτη εντελώς δωρεάν για την περιποίηση της γης τους. Η δεύτερη, προορίζεται για τα ανακυκλώσιμα υλικά, όλα μαζί, χωρίς πολλές-πολλές υποδιαιρέσεις (αυτές τις αναλαμβάνει επίσης η μονάδα ανακύκλωσης), ώστε η διαδικασία να είναι όσο πιο απλή και ελκυστική γίνεται.
Η τρίτη σακούλα, τώρα, αποτελεί ένα από τα «εύρηκα» του προγράμματος. Η ενημέρωση των πολιτών ήταν να πετούν εκεί όσα υλικά δεν είναι ανακυκλώσιμα. Κι όταν-ευλόγως-ρωτούσαν ποια υλικά δεν είναι ανακυκλώσιμα, η απάντηση της ομάδας ήταν «όσα νομίζετε εσείς». «Η τρίτη σακούλα είναι το μάζεμα της αμηχανίας του πολίτη. Συνειδητοποιήσαμε ότι όταν ο μέσος Έλληνας έρχεται σε αμηχανία και δεν ξέρει τι να κάνει με ένα υλικό, απλώς το πετάει όπου να΄ναι. Με την πατέντα αυτή τον γλιτώσαμε από το δίλημμα και επι της ουσίας κάνουμε εμείς-μετά την συλλογή-τον διαχωρισμό από τα περιεχόμενα» αναφέρει ο περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου, συμπληρώνοντας ότι project σαν αυτό, θέλουν κυρίως συνέπεια. Τονίζει, δηλαδή, ότι δεν έχει υπάρξει μέρα που οι εργαζόμενοι δεν έχουν περάσει για συλλογή σκουπιδιών, και την καλοκαιρινή περίοδο στις επιχειρήσεις η συλλογή γίνεται ακόμα και δύο φορές την ίδια ημέρα.
Το αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ένα νησί που πέτυχε μέσο όρο 90% σε ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση, και βεβαίως στέφθηκε νικητής των νικητών τον Νοέμβριο του 2024 στα Ευρωπαϊκά Βραβεία Προώθησης της Επιχειρηματικότητας (EEPA) ξεπερνώντας στο τελικό στάδιο σπουδαίες πρωτοβουλίες από την Αυστρία και την Ολλανδία. Η Επίτροπος της Κομισιόν, είχε τότε αναφερθεί στη «συγκινητική προσπάθεια ενός μικρού ακριτικού νησιού» και όχι άδικα.
Προκύπτει, βεβαίως, η ερώτηση κατά πόσο ένα τόσο ενδελεχές και λεπτομερειακό σχέδιο μπορεί να εφαρμοστεί σε μεγαλύτερα νησιά και ευρύτερο επίπεδο, ξεπερνώντας το φράγμα του «πιλοτικού». Σίγουρα, η συγκεντρωμένη τεχνογνωσία που απέκτησαν οι εμπλεκόμενοι τα τελευταία χρόνια δίνει μια ανάσα και ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, αλλά άραγε θα μπορούσαμε να δούμε ένα τέτοιο πρόγραμμα να εφαρμόζεται σε μια ηπειρωτική μεγαλούπολη; Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική, μιας και ο κάθε τόπος οφείλει να έχει ένα πρόγραμμα ανακύκλωσης σχεδιασμένο για τις ανάγκες του και με τις δυνατότητές του. Ωστόσο, σε περιφερειακό επίπεδο, έχει ανοίξει η συζήτηση για επέκταση του Just Go Zero, σε ακόμα 16 ελληνικά νησιά μικρής και μεσαίας έκτασης. Σύμφωνα με τον Περιφερειάρχη, νησιά όπως το Καστελόριζο, η Ηρακλειά, η Σχοινούσα, η Δονούσα, και η Σίκινος βρίσκονται σε πρώτη προτεραιότητα ένταξης στο πρόγραμμα το οποίο, όπως φαίνεται θα χρηματοδοτηθεί από πόρους του Πράσινου Ταμείου.
Το μοναδικό νησί που επί τρία χρόνια δεν έχει απορρίμματα, ούτε ΧΥΤΑ, χάρη στο καινοτόμο πρόγραμμα ανακύκλωσης door-to-door Just Go Zero Tilos.