Δημ.Βαβύλης: «Κανένα οικοσύστημα στην χώρα δεν είναι ελεύθερο απειλών»

Ποια η σημασία της επικαιροποίησης του Κόκκινου Καταλόγου; Ποια είδη ορνιθοπανίδας κινδυνεύουν περισσότερο; Ποιες οι συνέπειες των καταστροφικών πυρκαγιών στον πληθυσμό των πουλιών σήμερα στη χώρα; 

Σε αυτά και σε πολλά ακόμη απαντάει ο Βιολόγος-Ορνιθολόγος και Εξωτερικός συνεργάτης του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., Δημήτρης Βαβύλης, με αφορμή την έρευνα που ολοκληρώνεται για την επικαιροποίηση του Κόκκινου Καταλόγου για την Ελλάδα.

1. Από την έρευνα που κάνατε για την επικαιροποίηση του Κόκκινου Καταλόγου για την Ελλάδα, που έχει αναλάβει ο Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., ποια είδη της ορνιθοπανίδας κινδυνεύουν περισσότερο; Τι ποσοστό εξ αυτών βρίσκεται στο κόκκινο;            

Η επικαιροποίηση των Κόκκινων Καταλόγων των Απειλούμενων Ειδών Φυτών, Ζώων και Μυκήτων της Ελλάδα, είναι ένα έργο σταθμός για την χώρα, καθώς χρησιμοποιώντας τα αντικειμενικά κριτήρια που θέτει η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), στο πλαίσιο της συνεργασίας της με τον Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., θα αξιολογηθεί ο κίνδυνος εξαφάνισης χιλιάδων ειδών της χώρας μας. Όσον αφορά τα πουλιά, για πρώτη φορά θα αξιολογηθεί το σύνολο των αναπαραγόμενων αλλά και των τακτικά διαχειμαζόντων και διερχόμενων ειδών της Ελλάδας. Δηλαδή θα αξιολογηθούν 336 είδη ορνιθοπανίδας ενώ στο προηγούμενο Κόκκινο Βιβλίο είχαν αξιολογηθεί 122 είδη. Το έργο της αξιολόγησης αυτών τον ειδών έχουμε αναλάβει πέντε ειδικοί επιστήμονες Ορνιθολόγοι. Καθώς οι αξιολογήσεις δεν έχουν οριστικοποιηθεί ακόμη δεν είναι δυνατόν να αναφέρουμε το ποσοστό των ειδών που «βρίσκονται στο κόκκινο». Παρόλα αυτά βασισμένοι στις προκαταρκτικές αξιολογήσεις μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι η πλειονότητα των ειδών αντιμετωπίζει μια πληθώρα απειλών, ενώ η ομάδα που κινδυνεύει περισσότερο είναι τα αρπακτικά και πτωματοφάγα πουλιά.

2. Ποια οικοσυστήματα στην Ελλάδα δέχονται σήμερα τις μεγαλύτερες πιέσεις και για ποιους λόγους;

Η υποβάθμιση ή/και απώλεια των ενδιαιτημάτων και οικοσυστημάτων είναι από τις βασικές απειλές που αντιμετωπίζουν τα είδη. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ίσως κανένα οικοσύστημα στην χώρα δεν είναι «ελεύθερο απειλών». Οι υγρότοποι όμως λόγω του περιορισμένου αριθμού και μεγέθους τους, της πολυπλοκότητάς τους καθώς και της γειτνίασης τους κάποιες φορές με έντονες ανθρωπογενείς δραστηριότητες είναι ίσως ένα από τα οικοσυστήματα που δέχονται από τις μεγαλύτερες πιέσεις/απειλές όπως η παράνομη επιχωμάτωση, η επιβάρυνση με βαρέα μέταλλα (π.χ. μόλυβδος), η τροποποίηση της υδρολογικής τους κατάστασης κ.α.

Μια απειλή για τα οικοσυστήματα που συχνά υποτιμάται είναι τα ξενικά/εισβλητικά είδη που όμως μπορούν να προκαλέσουν «αλυσιδωτές αντιδράσεις». Για να δώσω ένα παράδειγμα, ο μύκητας Ceratocystis platani που προέρχεται από την Βόρεια Αμερική, προκαλεί το μεταχρωματικό έλκος του Πλατάνου που οδηγεί σε νέκρωση ολόκληρο το δέντρο. Η ασθένεια εξαπλώνεται ταχύτατα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια οδηγώντας σε απώλεια ολόκληρων δασών Πλατάνου. Τα δάση αυτά όμως παρείχαν και μια σειρά από οικοσυστημικές υπηρεσίες, όπως για παράδειγμα τρύπες φωλεοποίησης για είδη πουλιών όπως η Χαλκοκουρούνα και ο Δρυομυγοχάφτης. Για αυτό και στην αξιολόγηση των εν λόγω ειδών για τον Κόκκινο Κατάλογο ο μύκητας καταγράφηκε στις απειλές τους.

3. Σε τι βαθμό επηρεάζουν οι μεγάλες φωτιές τον πληθυσμό των πουλιών σήμερα στη χώρα; Επηρεάζονται μόνο τα δασόβια είδη ή υπάρχουν κι άλλες αφανείς επιπτώσεις; Έχουμε κάποια παραδείγματα; 

Τα πουλιά σε σύγκριση με άλλους χερσαίους οργανισμούς θα λέγαμε ότι λόγω της πτήσης έχουν μεγαλύτερες ικανότητες διαφυγής από την φωτιά. Βέβαια δεν ισχύει το ίδιο για τους νεοσσούς στις φωλιές, οπότε μια φωτιά μπορεί να έχει μεγάλη επίπτωση στην αναπαραγωγική επιτυχία της δεδομένης χρονιάς. Επιπλέον με την φωτιά καταστρέφεται πολύτιμο ενδιαίτημα τόσο φωλεοποίησης όσο και τροφοληψίας. Η τραγική κατάσταση που παρακολουθούμε αυτές της μέρες στη Δαδιά δεν σημαίνει το «τέλος» των αρπακτικών πουλιών αλλά θέτει ακόμη ένα εμπόδιο στην ήδη δύσκολη επιβίωση τους και μια πρόκληση για τα επόμενα βήματα. Σαφώς τα είδη που φωλιάζουν σε δέντρα και ιδιαίτερα σε ενδιαιτήματα που είναι ευάλωτα στην φωτιά είναι αυτά που επηρεάζονται πιο πολύ. Για παράδειγμα στην αξιολόγηση του Κόκκινου Καταλόγου για τον Πευκοτσοπανάκο ,που όπως μαρτυρά το όνομα του φωλιάζει σε πεύκα μόνο στο νησί της Λέσβου, θεωρήθηκε ότι μια φωτιά είναι ικανή να απειλήσει το σύνολο του πληθυσμού και υπό αυτό το πρίσμα το είδος λογίστηκε ότι απαντάται σε μία μόνο τοποθεσία και άρα τοποθετήθηκε σε μία από τις κατηγορίες κινδύνου.

4. Πόσο σημαντικό είναι το ευρύτερο οικοσύστημα της χώρας για την ευρωπαϊκή ορνιθοπανίδα; Φιλοξενούμε είδη που σπανίζουν στην υπόλοιπη Ευρώπη;

Η Ελλάδα λόγω της θέσης της στο σταυροδρόμι μεταξύ Ευρώπης και Ασίας φιλοξενεί είδη και από τις δύο ηπείρους. Για παράδειγμα, είδη όπως το Σμυρνοτσίχλονο και ο Πευκοτσοπανάκος απαντώνται μόνο στο νησί της Λέσβου από όλη την Ευρώπη, προσελκύοντας μάλιστα πληθώρα ορνιθοπαρατηρητών. Επιπλέον η χώρα μας βρίσκεται πάνω σε έναν από τους κύριους μεταναστευτικού διαδρόμους των πουλιών και έτσι μεγάλο ποσοστό των ευρωπαϊκών μεταναστευτικών ειδών διέρχεται μέσω της Ελλάδας. Επίσης η μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων,  αντικατοπτρίζεται στην μεγάλη ποικιλία ειδών. Έτσι σε κοντινή απόσταση π.χ. στην Θράκη μπορεί να δει κανείς δασικά είδη τυπικά των πιο βόρειων περιοχών όπως ο Αγριόκουρκος και η Δασόκοτα, υγροτοπικά είδη όπως ερωδιούς και πελεκάνους αλλά και είδη τυπικά των πιο ξερών οικοσυστημάτων όπως το Κουφαηδόνι. Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στα Βαλκάνια που απαντούν ακόμη και τα τέσσερα είδη γυπών της Ευρώπης (Ασπροπάρης, Μαυρόγυπας, Όρνιο, Γυπαετός).

5. Ποιοι υγροβιότοποι ή περιοχές στην Ελλάδα έχουν μεγάλη αξία για τις μεταναστεύσεις των πληθυσμών; Ποια είδη ανεφοδιάζονται εκεί;

Όπως αναφέραμε η Ελλάδα βρίσκεται πάνω σε ένα κύριο διάδρομο μετανάστευσης των πουλιών. Κάποιες περιοχές τόσο λόγο της θέσης τους όσο και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους είναι μεγάλης σημασίας ως σταθμοί ξεκούρασης και ανεφοδιασμού. Για παράδειγμα μια τέτοια περιοχή είναι το νησί των Αντικυθήρων, όπου δημιουργείται μια στενωπός και συγκλίνει η μετανάστευση. Κατά την εαρινή μετανάστευση, για πολλά είδη πουλιών, τα Αντικύθηρα αποτελούν την πρώτη γη που αντικρίζουν μετά την απαιτητική διάσχιση της Σαχάρας και της Μεσογείου. Εκεί θα σταθμεύσουν για σύντομο χρονικό διάστημα ώστε να τραφούν και να αναπληρώσουν τα ενεργειακά τους αποθέματα. Αντίστοιχης σημασίας ως σταθμοί ανεφοδιασμού για τα είδη που εξαρτώνται από το νερό (π.χ. χαραδριόμορφα είδη, γλαρόνια, ερωδιοί) είναι οι μεγάλοι υγρότοποι ειδικά οι παράκτιοι όπως η λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας, το Δέλτα του Έβρου, το σύμπλεγμα λιμνοθαλασσών του Πόρτο Λάγους - Βιστωνίδας και το Δέλτα Γαλλικού-Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα. Τέλος πολύ σημαντικοί είναι οι μικροί υγρότοποι (εποχικοί και μόνιμοι) των νησιών του Αιγαίου.