Η διαρκώς επιταχυνόμενη κλιματική αλλαγή και οι διαταραχές στις αλυσίδες εφοδιασμού οι οποίες έχουν προκαλέσει πρωτόγνωρες ελλείψεις σε προϊόντα, έχουν φέρει στο προσκήνιο μια θεωρία η οποία για πολλούς οικονομολόγους θεωρείται αίρεση: αυτή της αποανάπτυξης.
.
Η αποανάπτυξη γεννήθηκε από την ιδέα ότι ο πλανήτης δεν μπορεί να ικανοποιήσει την ολοένα αυξανόμενη κατανάλωση. Υπό αυτό το πλαίσιο θα πρέπει η ζήτηση να μειωθεί και συνεπακόλουθα η παραγωγή, επιφέροντας έτσι αντί γι ανάπτυξη αποανάπτυξη, σε έναν κόσμο όπου η πρώτη θεωρείται ευρέως ως η καλύτερη οδός προς την ευημερία.
Ο όρος στη γαλλική του μορφή «decroissance» εμφανίσθηκε για πρώτη φορά το 1972 και η θεωρία αυτή άρχισε να αποκτά πολλούς υποστηρικτές ιδιαίτερα μετά τη δημοσιοποίηση την ίδια χρονιά της έκθεσης «Limits To Growth». Σε αυτήν επιστήμονες του ΜΙΤ με τη βοήθεια υπολογιστή παρουσίασαν μια προσομοίωση με την οποία περιέγραφαν έναν κόσμο αποσταθεροποιημένο εξαιτίας της αυξανόμενης υλικής κατανάλωσης.
Η προσομοίωση αυτή αμφισβητήθηκε από την πρώτη στιγμή και χαρακτηρίσθηκε ως ελαττωματική από μερικούς. Συγχρόνως όμως επικροτήθηκε από κάποιους οι οποίοι θεώρησαν ότι η πρόβλεψή της αναφορικά με τις προκλήσεις του πλανήτη ήταν ασυνήθιστα ακριβής.
«Ένας προκλητικός όρος»
Πλέον ο όρος κάνει όλο και πιο συχνά την εμφάνισή του. Φέτος η επιστημονική υπηρεσία του ΟΗΕ για το κλίμα έκανε λόγο για περικοπές στην καταναλωτική ζήτηση των καταναλωτών -μια βασική προϋπόθεση για την αποανάπτυξη. Τον περασμένο Ιούνιο το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) δημοσίευσε ένα άρθρο για την αποανάπτυξη, ενώ ο όρος έχει αρχίσει να εμφανίζεται και σε επενδυτικά σημειώματα.
«Είναι ένας προκλητικός όρος», υποστηρίζει ο Άνικετ Σαχ, παγκόσμιος επικεφαλής Βιώσιμης και ESG Στρατηγικής στη Jefferies σε σημείωμα της τράπεζας με έδρα τη Νέα Υόρκη στις 13 Ιουνίου «Η ευκαιρία της αποανάπτυξης».
«Δεν μπορείς να πας σε μια χώρα με χαμηλό εισόδημα και να πεις “δεν μπορείς πια να αναπτυχθείς”. Πρέπει να εξετάσουμε ολόκληρο το σύστημα και να δούμε πώς με την πάροδο του χρόνου μπορούμε να μειώσουμε τη συνολική κατανάλωση και την παραγωγή».
Τον Απρίλιο, η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι προκειμένου να μειωθούν οι εκπομπές άνθρακα είναι απαραίτητες οι περικοπές στη ζήτηση των καταναλωτών, κάτι που συνιστά μια μεταστροφή από την προηγούμενη εστίαση της επιτροπής προς μια βιώσιμη τεχνολογία καυσίμων.
Η Διακυβερνητική Πλατφόρμα Επιστημονικής Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες του Οικοσυστήματος (IPBES) τον περασμένο Ιούλιο συμπεριέλαβε την αποανάπτυξη σε μια σειρά εναλλακτικών οικονομικών μοντέλων, τα οποία θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ανάσχεση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης.
«Στην ολομέλεια, ακόμη και η λέξη “αποανάπτυξη” δεν αμφισβητήθηκε. Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον», δήλωσε στο Reuters ο εκ των προέδρων της IPBES, Ουνάι Πασκουάλ, αναφορικά με τα συμπεράσματα που εξασφάλισαν την έγκριση από τις 139 χώρες-μέλη, συμπεριλαμβανομένων της Κίνας, της Ινδίας, της Ρωσίας και των ΗΠΑ.
Το άρθρο για την αποανάπτυξη που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Ιούνιο από το WEF, στρέφεται στις πλούσιες χώρες καθώς όπως αναφέρει «μπορεί να σημαίνει ότι οι άνθρωποι στις χώρες αυτές αλλάζουν τις διατροφικές τους συνήθειες, ζουν σε μικρότερα σπίτια και οδηγούν και ταξιδεύουν λιγότερο».
Τις τελευταίες δεκαετίες, η παγκόσμια οικονομία έχει αναπτύσσεται ταχύτερα από τις εκπομπές άνθρακα που παράγει. Όμως οι εκπομπές αντί να μειώνονται αυξάνονται, να τροφοδοτώντας περαιτέρω την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Οι εταιρείες και τα προϊόντα
Για τον Σαχ της Jefferies, τέτοιες αλλαγές στη συμπεριφορά θα μπορούσαν να προτρέψουν ένα επενδυτικό χαρτοφυλάκιο να ευθυγραμμισθεί με την αποανάπτυξη.
«Θα ήθελε για παράδειγμα η Zoom η μετοχή της να χαρακτηρισθεί ως μετοχή αποανάπτυξης; Αμφιβάλλω. Όμως σίγουρα μπορώ να διακρίνω ότι ένας κόσμος που χρησιμοποιεί περισσότερες διαδικτυακές διασκέψεις… σημαίνει λιγότερα ταξίδια, ένας κλάδος με πολύ υψηλής έντασης άνθρακα», τονίζει.
Είναι εύκολο να διακρίνουμε πώς προϊόντα και υπηρεσίες, όπως ο διαμοιρασμός της μετακίνησης και της μόδας, τεχνολογίες που επιτρέπουν τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ή ακόμα και τα ποδήλατα, θα μπορούσαν να βρουν μια θέση σε ένα επενδυτικό fund στραμμένο στην αποανάπτυξη.
Αλλά το πόσο έτοιμα είναι τα funds που κινούνται στη σφαίρα των ESG στόχων αλλά και οι εταιρείες στις οποίες επενδύουν να ευθυγραμμιστούν με την αποανάπτυξη είναι κάτι υπό αμφισβήτηση, δεδομένου πώς η θεωρία δίνει ρητά προτεραιότητα στις κοινωνικές, περιβαλλοντικές και άλλες μη χρηματοοικονομικές αξίες έναντι της δημιουργίας κερδών.
«Η αποανάπτυξη αφορά πραγματικά την αληθινή βιωσιμότητα», δηλώνει στο Reuters η Τζένιφερ Ουίλκινς, ερευνήτρια σε αναδυόμενα ζητήματα τα οποία αφορούν τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και η εργασία της οποίας συμπεριλήφθηκε στο σημείωμα της Jefferies.
«Έχει να κάνει με την παροχή εκείνων που απαιτούνται για να καλυφθούν οι ανθρώπινες ανάγκες, εντός των ορίων του πλανήτη. Και οι σημερινοί επενδυτές στραμμένοι στους όρους ESG δεν καταλαβαίνουν πραγματικά τα όρια του πλανήτη», υπογραμμίζει προσθέτοντας ότι η εστίασή τους παραμένει στο «τι επηρεάζει την επιχείρηση.
Ορισμένες χώρες προσπάθησαν να μετρήσουν διαφορετικά τα οικονομικά αποτελέσματα -το μικροσκοπικό βασίλειο του Μπουτάν στα Ιμαλάια επινόησε έναν δείκτη «ακαθάριστης εθνικής ευτυχίας» και η Ιαπωνία εξετάζει την ανάπτυξη μιας μέτρησης την οποία θα ονομάζει «πράσινο ΑΕΠ».
Ωστόσο, η οικονομική πολιτική και οι αγορές κινούνται στη συντριπτική τους πλειοψηφία στην τροχιά της αύξησης της κατανάλωσης και της παραγωγής.
Η γνώμη των ειδικών
Ο Τιμ Τζάκσον, οικονομολόγος ο οποίος ασκεί από καιρό κριτική σε αυτό το μοντέλο, διατείνεται ότι η τρέχουσα συζήτηση για την ανάπτυξη είναι «πολύ, πολύ μπερδεμένη», ενώ οι διαφορετικοί τρόποι σκέψης ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα επικρατήσει.
Αναφέρει την αναμέτρηση για την ηγεσία του Συντηρητικού Κόμματος στο Ηνωμένο Βασίλειο -μια αναμέτρηση που θα αποφασίσει ποιος θα αντικαταστήσει τον Μπόρις Τζόνσον στην πρωθυπουργία- ως παράδειγμα ότι η οικονομική ανάπτυξη καθίσταται ως η αδιαμφισβήτητη προτεραιότητα.
Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με τον ίδιο, οι οικολόγοι πολιτικοί σε όλη την Ευρώπη και όχι μόνο εμφανίζονται θετικοί στα επιχειρήματα τα οποία οριοθετούν την ανάπτυξη, ωστόσο «θέλουν να βρουν τρόπους να μιλήσουν γι αυτό που δεν θα προκαλούν τρόμο».
Ο Τζάκσον -συγγραφέας του βιβλίου «Prosperity Without Growth» που κυκλοφόρησε το 2009-, αναφέρει ότι τα lockdowns για την πανδημία το 2020 και οι φετινές κυρώσεις της Δύσης εναντίον της Ρωσίας έχουν αναδείξει στην κατανάλωση άλλες προτεραιότητες, όπως η ασφάλεια στην υγεία ή οι γεωπολιτικοί στόχοι.
Ταυτόχρονα, ορισμένες χώρες -για διάφορους λόγους που κυμαίνονται από τη δημογραφική γήρανση έως τον εμπορικό προστατευτισμό ή την έλλειψη μεταρρυθμίσεων- θα μπορούσαν να εισέλθουν σε μια κατάσταση «μετα-ανάπτυξης» όπου οι οικονομίες τους παρουσιάζουν ελάχιστη έως καθόλου ανάπτυξη.
Αυτή την κατάσταση έχει βιώσει η Ιαπωνία με τις «χαμένες δεκαετίες» και είναι μια κατάσταση από την οποία ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι κινδυνεύει η Γερμανία, εκτός εάν αναβαθμίσει με ταχείς ρυθμούς το από δεκαετίες εξαγωγικό οικονομικό μοντέλο της και βελτιώσει το πόσο ευάλωτη είναι στα ενεργειακά σοκ.
«Ιδιαίτερα στις προηγμένες οικονομίες, κινούμαστε σε μια κατάσταση όπου σχεδόν δεν εξετάζουμε ποτέ τη συνεχή ανάπτυξη», τονίζει ο Τζάκσον.
«Αν δεν έχουμε μια οικονομική επιστήμη που θα ασχοληθεί με αυτήν (την κατάσταση)… τότε έχουμε πολύ λίγες πιθανότητες να τη διαχειριστούμε με επιτυχία».
Πηγή: Reuters, moneyreview
Η αποανάπτυξη γεννήθηκε από την ιδέα ότι ο πλανήτης δεν μπορεί να ικανοποιήσει την ολοένα αυξανόμενη κατανάλωση.