Ένας νέος πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας με φωτεινά μάτια, ο σημερινός είναι ο πρώην διευθύνων σύμβουλος της Mastercard Ajay Banga, έρχεται υποσχόμενος να αξιοποιήσει τις συνετές ενέσεις δημόσιου χρήματος για να ξεκλειδώσει τα τεράστια αποθέματα μετρητών του ιδιωτικού τομέα που καίγονται να επενδύσουν σε υποδομές στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το σχέδιο χαιρετίζεται ως μια τολμηρή νέα προσέγγιση με γνώμονα την αγορά για να βοηθηθούν οι φτωχές χώρες να πλουτίσουν. Και στη συνέχεια δεν συμβαίνει πραγματικά.
Αυτό το μοτίβο εκτείνεται πίσω από τον David Malpass, τον πρόεδρο της τράπεζας από το 2019-2023, τον Jim Yong Kim (2012-2019), τον Robert Zoellick (2007-2012) και τελικά στη δεκαετία του 1990, όταν ο James Wolfensohn, ένας από τους πιο επιδραστικούς προέδρους της τράπεζας, προσπάθησε να αξιοποιήσει τα αναβλύζοντα ποτάμια κεφαλαίων στο μεταψυχροπολεμικό κύμα της παγκοσμιοποίησης.
Η πρόκληση της εξεύρεσης ιδιωτικής χρηματοδότησης για την κατασκευή υποδομών είναι ακόμη πιο έντονη σήμερα λόγω της πράσινης μετάβασης προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τις τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Οι παραδοσιακά γενναιόδωρες δωρήτριες χώρες - το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Νορβηγία - μειώνουν τους προϋπολογισμούς βοήθειας. Αντ' αυτού, συχνά επικεντρώνονται σε «ιδρύματα χρηματοδότησης της ανάπτυξης» (DFIs), όπως η βρετανική British International Investment company. Το μεγαλύτερο DFI είναι μακράν ο Διεθνής Οργανισμός Χρηματοδότησης (IFC) της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οι DFI δανείζουν ή αναλαμβάνουν συμμετοχές σε επιχειρήσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες και στοχεύουν στην «προσέλκυση» ιδιωτικών κεφαλαίων.
Τα αποτελέσματα είναι σταθερά απογοητευτικά. Ένα επικείμενο βιβλίο του πρώην οικονομολόγου της Παγκόσμιας Τράπεζας James Leigland σχετικά με την άνοδο και την πτώση των συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) σημειώνει ότι οι ιδιωτικές συνεισφορές σε έργα υποδομής των αναπτυσσόμενων χωρών κορυφώθηκαν σε χαμηλό επίπεδο το 2012 - με μόνο το 10% να πηγαίνει στα κράτη με το χαμηλότερο εισόδημα - και έκτοτε έχουν μειωθεί. Είχαν σχετική επιτυχία σε ορισμένους τομείς, όπως η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, αλλά αντιμετώπισαν δυσκολίες σε άλλους.
Μια ανεξάρτητη ομάδα εμπειρογνωμόνων σχετικά με τις πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες, η οποία ανατέθηκε από τις κορυφαίες οικονομίες της G20, προτείνει την επίτευξη κινητοποίησης ιδιωτικών κεφαλαίων ύψους 240 δισ. δολαρίων έως το 2030. Το τελευταίο ποσό είναι μόλις 71,1 δισ. δολάρια, από τα οποία και πάλι μόνο το 10% πήγε στις φτωχότερες χώρες. Οι DFI στοχεύουν στη μόχλευση σημαντικών πολλαπλάσιων ποσών από τα χρήματα που βάζουν, αλλά στην πράξη η αναλογία ιδιωτικών προς δημόσια κεφάλαια δυσκολεύεται να ξεπεράσει το 1:1.
Οι θεσμικοί επενδυτές, όπως τα συνταξιοδοτικά ταμεία, είναι αξιοσημείωτη η σχεδόν πλήρης απουσία τους. Ενώ τα αυστραλιανά και καναδικά συνταξιοδοτικά ταμεία δραστηριοποιούνται στη χρηματοδότηση υποδομών στις προηγμένες οικονομίες, για τις αναπτυσσόμενες χώρες είχαν ιστορικά ένα αξιοθρήνητο μερίδιο στις συνολικές επενδύσεις μικρότερο του 1%.
Γιατί; Αναμφίβολα υπάρχουν κάποιες λύσεις που θα μπορούσαν να δοκιμαστούν. Ο Avinash Persaud, ειδικός σύμβουλος της Διαμερικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης (IDB), ο οποίος εργάστηκε στην πρωτοβουλία Bridgetown για την αύξηση των ροών κεφαλαίων προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, υποστηρίζει τη δημιουργία μιας διευκόλυνσης για τη μείωση του συναλλαγματικού κινδύνου των επενδύσεων.
Οι διαχειριστές επενδύσεων λένε ότι υπάρχει ένα βαθύτερο πρόβλημα - ότι τα DFI λειτουργούν κατά βάση ως ιδιώτες επενδυτές και όχι ως καταλύτες για άλλες επενδύσεις, και οι γραφειοκρατικές διαδικασίες τους αποτρέπουν αντί να προσελκύουν άλλα κεφάλαια. Οι επενδύσεις σε υποδομές είναι εγγενώς δύσκολες. Είναι συνήθως μακροπρόθεσμες και ενέχουν πολιτικό καθώς και εμπορικό κίνδυνο, ιδίως με βασικές δημόσιες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας όπως η ενέργεια και το νερό, και ως εκ τούτου απαιτούν λεπτομερή πληροφόρηση και ακριβή ρύθμιση στη χώρα υποδοχής.
Η πρωτοβουλία για τη διαφάνεια της βοήθειας Publish What You Fund δημοσίευσε μια έκθεση που υποστηρίζει την αναλυτική δημοσιοποίηση των δεδομένων σε επίπεδο έργου για την ενημέρωση των ιδιωτικών επενδυτικών αποφάσεων, κάτι που, όπως λέει, το IFC και οι DFI έχουν αργήσει να κάνουν. Θεσμικοί επενδυτές όπως η AllianzGI και η Africa Investor υποστηρίζουν τα συμπεράσματα του PWYF.
Ο Hubert Danso, διευθύνων σύμβουλος της Africa Investor Group, λέει: «Ένα σταθερό νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο και καλύτερα δεδομένα είναι πολύ πιο σημαντικά από τις πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες, οι οποίες συχνά είναι καλύτερες στο να εκτοπίζουν τα ιδιωτικά κεφάλαια παρά να τα εισφέρουν». Ο ίδιος και η PWYF απορρίπτουν το επιχείρημα της IFC ότι η δημοσίευση τέτοιων δεδομένων απειλεί το εμπορικό απόρρητο.
Οι αναπτυξιακές τράπεζες και οι μέτοχοί τους έχουν μια μακροχρόνια τάση να κρίνουν τους εαυτούς τους από το πόσα χρήματα βγάζουν από την πόρτα και όχι από το τι κάνουν όταν φτάνουν. Για τα DFI , αυτή είναι μια ιδιαίτερα ατυχής νοοτροπία, δεδομένου ότι υποτίθεται ότι ανοίγουν την πόρτα για τους άλλους.
Αλλά ακόμη πιο θεμελιωδώς, οι επίσημοι δανειστές και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να είναι πιο ρεαλιστές σχετικά με το τι μπορεί να επιτύχει η ιδιωτική χρηματοδότηση στις υποδομές. Είναι κάπως ειρωνικό το γεγονός ότι το Ηνωμένο Βασίλειο, ιδίως, ήταν τόσο πρόθυμο να προωθήσει τις ΣΔΙΤ στις αναπτυσσόμενες χώρες, δεδομένου ότι οι εμπειρίες της ίδιας της Βρετανίας στον τομέα αυτό δεν ήταν ακριβώς ευχάριστες.
Ένα πείραμα δεκαετιών, η Πρωτοβουλία Ιδιωτικής Χρηματοδότησης, είχε εξαιρετικά ανάμεικτα αποτελέσματα και τερματίστηκε από τη συντηρητική κυβέρνηση το 2018. Η σύνταξη συμβάσεων που δημιουργούσαν κίνητρα για επενδύσεις και μετέφεραν πραγματικά τον κίνδυνο στους ιδιώτες επενδυτές αποδείχθηκε πολύ δύσκολη.
Μια σύνοδος κορυφής που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο αυτή την εβδομάδα για να ενθαρρυνθούν οι ιδιώτες επενδυτές να χρηματοδοτήσουν εκ νέου τις βρετανικές υποδομές επισκιάστηκε από ερωτήματα σχετικά με την έλλειψη σαφήνειας και το επιχειρηματικό κλίμα του Ηνωμένου Βασιλείου, με την κυβέρνηση να καταφεύγει αδύναμα στο παλιό κουρασμένο μότο για το ξήλωμα της γραφειοκρατικής γραφειοκρατίας.
Είναι αξιοθαύμαστο κατ' αρχήν να ενθαρρύνονται οι ιδιώτες επενδυτές σε υποδομές σε οικονομίες με χαμηλότερο εισόδημα καθώς και σε οικονομίες με υψηλότερο εισόδημα. Αλλά το να ανακοινώνεις συνεχώς τολμηρές πρωτοβουλίες και να μιλάς για εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια, χωρίς να δημιουργείς τα κατάλληλα κίνητρα, το μόνο που θα καταφέρεις είναι να καλλιεργείς κυνισμό. Εάν ο κόσμος πρόκειται να επιτύχει τους στόχους του για την πράσινη μετάβαση, είναι πιθανό να μην υπάρχει καμία μαγική εναλλακτική λύση στο να γίνει μεγάλο μέρος της εργασίας με δημόσιο χρήμα. Το να προσποιούμαστε το αντίθετο δεν κάνει καλό σε κανέναν, και λιγότερο απ' όλους στις ίδιες τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Πηγή: FT
Alan Beattie, αρθρογράφος FT.
