Τριάντα χρόνια μετά τη δημιουργία της πιο γνωστής παγκόσμιας πλατφόρμας για την κλιματική δράση, η COP30 στη Βραζιλία φέρνει στο προσκήνιο ένα δυσάρεστο ερώτημα: λειτουργούν ακόμη οι ετήσιες διαπραγματεύσεις του ΟΗΕ ή έχει εξαντληθεί το μοντέλο;
.
Παρά τις επιμέρους επιτυχίες – από τη ραγδαία επέκταση των ανανεώσιμων ως τη δημιουργία νέων χρηματοδοτικών εργαλείων – οι παγκόσμιες εκπομπές συνεχίζουν να αυξάνονται και οι θερμοκρασίες να σπάνε κάθε ρεκόρ. Η απόσταση ανάμεσα στις δεσμεύσεις και την πραγματικότητα έχει γίνει πλέον ορατή σε όλους, ακόμη και σε όσους υπηρετούν το σύστημα.
Σε περισσότερες από 30 συνεντεύξεις με διπλωμάτες, πρώην διαπραγματευτές, υπουργούς, επιστήμονες και εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, ένα συμπέρασμα επαναλαμβάνεται: το σημερινό μοντέλο των COP χρειάζεται αναβάθμιση. Η διαρκής παραγωγή νέων υποσχέσεων δεν αρκεί — απαιτείται ένας μηχανισμός που να διασφαλίζει ότι όσα έχουν συμφωνηθεί υλοποιούνται στην πράξη.
«Πρέπει να φύγουμε από τη λογική των τεράστιων εκδηλώσεων διαπραγμάτευσης και να στραφούμε σε πραγματική επιτάχυνση εφαρμογής», σχολίασε Ευρωπαίος διαπραγματευτής. «Ίσως αυτή να είναι η τελευταία από τις ‘παλιές’ COP.»
Το πρόβλημα είναι ότι ακόμη κι όσοι συμφωνούν στην ανάγκη αλλαγής, διαφωνούν στο τι πρέπει να αλλάξει. Κάποιοι φοβούνται ότι μια βαθιά μεταρρύθμιση τη λάθος στιγμή — σε μια περίοδο όπου αντι-κλιματικές πολιτικές κερδίζουν έδαφος στις ΗΠΑ και αλλού — μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ. Άλλοι αντιτείνουν ότι η αδράνεια είναι μεγαλύτερος κίνδυνος.
Ο επικεφαλής της UNFCCC, Σάιμον Στιλ, συγκρότησε φέτος μια ομάδα 15 διεθνών προσωπικοτήτων — πρώην αρχηγών κρατών, υπουργών, διπλωματών και εκπροσώπων ιθαγενών κοινοτήτων — για να εισηγηθούν πώς πρέπει να προσαρμοστούν οι COP την επόμενη δεκαετία. Σύμφωνα με μέλη της ομάδας, «τίποτα δεν είναι εκτός συζήτησης»: από αλλαγή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων έως την αναδιάρθρωση του ίδιου του format.
Ο Στιλ υπενθύμισε ότι το σύστημα έχει αποδώσει, τονίζοντας ότι οι νέες δεσμεύσεις των χωρών δείχνουν πτώση των εκπομπών κατά 12% έως το 2035 σε σχέση με το 2019. Όμως ο ίδιος παραδέχτηκε πως η νέα εποχή απαιτεί «εξέλιξη και βελτίωση».
Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα σημεία είναι η αρχή της ομοφωνίας: κάθε απόφαση των COP απαιτεί την πλήρη συμφωνία σχεδόν 200 χωρών. Αυτό επιτρέπει σε μεμονωμένα κράτη να αποδυναμώνουν κρίσιμα σημεία — όπως έγινε στη Γλασκόβη το 2021, όταν η «κατάργηση» του άνθρακα μετατράπηκε σε «σταδιακή μείωση» μετά από παρέμβαση της Ινδίας.
Η μετάβαση σε σύστημα πλειοψηφίας συζητείται, αλλά για να αποφασιστεί απαιτείται… πάλι ομοφωνία. Άλλες ιδέες αφορούν τη διε διετία διεξαγωγή των COP ή την απόσπαση τεχνικών ζητημάτων σε μικρότερα, εξειδικευμένα φόρα. Υπάρχει όμως φόβος ότι λιγότερη συχνότητα θα οδηγήσει σε απώλεια πολιτικής δυναμικής.
Την ίδια ώρα, οι COP έχουν διογκωθεί σε γιγάντια γεγονότα με δεκάδες χιλιάδες συμμετέχοντες, εταιρείες, λόμπι και εκθέτες — κάτι που για άλλους λειτουργεί ως γέφυρα για χρηματοδότηση και τεχνολογία, και για άλλους υποβαθμίζει τον πυρήνα των διαπραγματεύσεων.
Ένα εσωτερικό έγγραφο του ΟΗΕ που διέρρευσε φέτος συζητούσε ακόμη και το ενδεχόμενο κατάργησης του τρέχοντος μοντέλου και ενσωμάτωσης της UNFCCC σε άλλο τμήμα. Παρότι δεν θεωρείται πιθανό, λειτούργησε ως «καμπανάκι» για να σκληρύνουν οι χώρες τη στάση τους στο θέμα της μεταρρύθμισης.
Η Βραζιλία, οικοδέσποινα της φετινής συνόδου, προσπάθησε να συγκρατήσει τις αντιπαραθέσεις περιορίζοντας τις νέες δεσμεύσεις και εστιάζοντας στην εφαρμογή των παλαιότερων. Παράλληλα, πρότεινε τη δημιουργία ενός νέου οργάνου του ΟΗΕ, που θα παρακολουθεί αν οι χώρες πράγματι τηρούν όσα έχουν υποσχεθεί.
Για πρώτη φορά, ένα πιθανό τελικό κείμενο της COP μπορεί να σηματοδοτεί την πρόθεση οι διαπραγματεύσεις να περάσουν σε «νέα εποχή υλοποίησης». Μένει όμως να αποδειχθεί αν το σύστημα μπορεί πράγματι να αυτομεταρρυθμιστεί — ή αν η ίδια του η δομή αποτελεί πλέον το μεγαλύτερο εμπόδιο.
Πηγή: Reuters
Ένα εσωτερικό έγγραφο του ΟΗΕ που διέρρευσε φέτος συζητούσε ακόμη και το ενδεχόμενο κατάργησης του τρέχοντος μοντέλου και ενσωμάτωσης της UNFCCC σε άλλο τμήμα.