Η Βραζιλία φιλοξενεί την COP30 στη «καρδιά» του Αμαζονίου, στο Μπελέμ, και το επίκεντρο της παγκόσμιας πολιτικής για το κλίμα στρέφεται σε ένα ερώτημα που φαντάζει αντιφατικό: μπορεί μια χώρα να ηγείται της προστασίας των δασών, ενώ ταυτόχρονα επιδιώκει να γίνει παγκόσμια δύναμη στην εξόρυξη πετρελαίου και την ανάπτυξη βαριάς υποδομής μέσα στο ίδιο οικοσύστημα που δεσμεύεται να προστατεύσει;
.
Ο πρόεδρος Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα έχει παρουσιάσει τη Βραζιλία ως «ηγέτιδα δύναμη της πράσινης μετάβασης», δεσμευόμενος για μηδενική αποψίλωση έως το 2030 και αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για το παγκόσμιο ταμείο προστασίας τροπικών δασών. Παράλληλα, όμως, η κυβέρνησή του προωθεί έργα που προκαλούν αντιδράσεις από περιβαλλοντικές οργανώσεις και αυτόχθονες κοινότητες: επανάληψη ασφαλτόστρωσης οδικών δικτύων που ανοίγουν πρόσβαση σε παρθένα δάση και σχέδια για νέα σιδηροδρομική γραμμή σχεδιασμένη αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση των εξαγωγών της αγροτοβιομηχανίας από το εσωτερικό της ζούγκλας προς τα λιμάνια.
Επιπλέον, πρόσφατη απόφαση της ομοσπονδιακής περιβαλλοντικής υπηρεσίας να εγκρίνει ερευνητικές γεωτρήσεις της Petrobras στο στόμιο του Αμαζονίου προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις και άνοιξε νέα συζήτηση για το κατά πόσο η Βραζιλία παραμένει δεσμευμένη στην ενεργειακή μετάβαση.
Ειδικοί επισημαίνουν ότι μια πιθανή ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου θα μπορούσε να εγκλωβίσει τη χώρα σε νέο κύκλο εξάρτησης από ορυκτά καύσιμα και να πυροδοτήσει μια «χρυσή εποχή εξορύξεων» μέσα σε ένα από τα πιο ευαίσθητα οικοσυστήματα παγκοσμίως. Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις προειδοποιούν: η επέκταση δρόμων και σιδηροδρόμων ανέκαθεν αποτελούσε τον μεγαλύτερο καταλύτη αποψίλωσης στον Αμαζόνιο.
Οι κυβερνητικές θέσεις δεν αποκρύπτουν τις αντιφάσεις. Ο Λούλα επιμένει ότι η ανάπτυξη μπορεί να συνδυαστεί με την προστασία της φύσης, υποστηρίζοντας πως η Petrobras επενδύει παράλληλα στην ενεργειακή μετάβαση. Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν μια διαφορετική εικόνα: ο Αμαζόνιος δέχεται ήδη τεράστιες πιέσεις από την επέκταση της αγροτοβιομηχανίας, τις υποδομές και τις αναμενόμενες νέες εξορύξεις. Μελέτες καταγράφουν ότι 95% της αποψίλωσης συμβαίνει σε απόσταση έως 5,5 χιλιομέτρων από δρόμους. Κάθε νέο έργο ανοίγει ουσιαστικά νέες πύλες πρόσβασης σε παρθένες περιοχές.
Η Βραζιλία επιδιώκει, ταυτόχρονα, να μετατραπεί σε παγκόσμιο κόμβο χρηματοδότησης της προστασίας δασών, προωθώντας το ταμείο Tropical Forests Forever Facility, με στόχο την κινητοποίηση 120 δισ. δολαρίων. Παράλληλα, όμως, η χώρα σχεδιάζει να γίνει ο τέταρτος μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου στον κόσμο έως το 2030, υπερβαίνοντας την ισορροπία ανάμεσα στην προστασία και την εκμετάλλευση.
Οι αυτόχθονες κοινότητες, για τις οποίες ο Αμαζόνιος δεν είναι απλώς οικοσύστημα αλλά τρόπος ζωής, βρίσκονται αντιμέτωπες με αυξανόμενη πίεση. Εκπρόσωπος κινήματος κατά της αποδάσωσης δήλωσε χαρακτηριστικά: «Μας μιλούν για πράσινο μέλλον, αλλά οι δρόμοι και τα γεωτρύπανα έρχονται πρώτα».
Με την COP30 να διεξάγεται για πρώτη φορά μέσα στον ίδιο τον Αμαζόνιο, η σύνοδος παίρνει έντονα συμβολικό χαρακτήρα: οι παγκόσμιοι ηγέτες θα συζητούν για τη σωτηρία του κλίματος μέσα σε ένα δάσος που φτάνει σε σημείο χωρίς επιστροφή.
Ο Αμαζόνιος κρατά το 10% της παγκόσμιας βιοποικιλότητας και απορροφά δισεκατομμύρια τόνους CO₂. Εάν χαθεί, δεν χάνεται μόνο ένα δάσος. Χάνεται η σταθερότητα του παγκόσμιου κλίματος.
Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι τεχνικό, αλλά υπαρξιακό:
Θα γίνει η COP30 το σημείο καμπής της παγκόσμιας προστασίας δασών ή η αρχή ενός νέου κύκλου εξορύξεων;
Πηγή: Thomson Reuters Foundation
Ο Λούλα επιμένει ότι η ανάπτυξη μπορεί να συνδυαστεί με την προστασία της φύσης, υποστηρίζοντας πως η Petrobras επενδύει παράλληλα στην ενεργειακή μετάβαση.